‘Leugenachtigheid kan het huwelijk ten goede komen, maar daar moeten dan wel goede afspraken over worden gemaakt’

Alles in the open, aan de keukentafel, zoals in de jaren ’70?

Over wat wel en niet kan binnen een relatie zijn de meningen verdeeld. De een zweert bij eeuwige monogamie terwijl de ander er een officieel gedoogbeleid op nahoudt. Vraagstuk: klap je over eventuele slippertjes uit de school of zwijg je als het graf? En wat willen we van onze partner? Moet hij zijn escapade(s) eerlijk met ons delen, of leven we liever in een illusie?

Vreemdgaan: het komt steeds vaker voor, maar wordt nooit vanzelfsprekend. Want zeg nou zelf, je wilt toch helemaal niet weten dat je partner fijn met een ander ligt te rollebollen? Elkaar trouw zweren klinkt leuk maar is niet realistisch. Na tien, twintig of misschien al na drie jaar ligt de verleiding op de loer. De een zal zijn of haar hormonen in bedwang houden, waar de ander zal zeggen: “Waarom moet ik leven volgens calvinistische normen en waarden?” “In ‘Waarom is men trouw?’ in Essays in duodecimo (1952) vertelt de schrijver Simon Vestdijk dat trouw in de liefde niet zozeer een functie is van de liefde, maar ‘een reactie op een verdwijnende, maar nog niet geheel verdwenen liefde’. Oftewel, men is niet trouw aan een geliefde, maar aan de liefde zelf. Men is trouw aan de vlam van het begin en streeft er dus eigenlijk naar om de tijd niet te laten voortschrijden, maar om de omgekeerde weg in te slaan, het verleden in. De Britse schrijver Martin Amis, bekend van onder meer Time’s Arrow, waarin hij een verhaal achterstevoren vertelt, formuleerde deze voortdurende tegengestelde beweging die geliefden willen maken in een interview ooit als volgt: “Het huwelijk is een belegerde vesting. Zij die erin zitten, willen eruit. Zij die eruit zijn, willen erin. Bijna alle huwelijken lopen stuk. Maar niemand weet precies waarom huwelijken stranden, zelfs de deelnemers niet.” Toch probeert men optimistisch, zo goed als het kan, monogaam te leven; iets wat in de beginjaren voor weinig problemen zal zorgen. Met de tijd echter, verandert de monogame verstandhouding negen van de tien keer in een onbesproken polygame toestand. Het blijkt nu eenmaal moeilijker om aan één persoon trouw te blijven dan men denkt. Dus hoe nu verder? Vertel je alles – in het geval van een ‘gedoogbeleid’ gezellig aan de keukentafel zoals in de jaren ’70 – of vertel je niets? Of vertel je een beetje? En in hoeverre moet je eerlijk zijn tegenover je partner en wat verwacht je van haar of hem?

Relatiecoach Sylvia van der Spek van relatieraadsel: “Het voordeel van liegen of verzwijgen is dat je de vertrouwensband niet schaadt. De ander weet het niet, dus blijft hij of zij jou vertrouwen. Het nadeel echter is dat diegene als hij of zij er later achterkomt met twee dilemma’s zit. Je hebt namelijk twee keer het vertrouwen beschaamd.” Dus wat te doen als je zelf op zo’n dilemma stuit en moet bedenken of je het ‘nieuws’ naar buiten brengt of niet? Sylvia: “Er zijn mensen die ervoor kiezen om het niet te zeggen. Als de kans klein is dat de ander erachter komt, kan het de overweging waard zijn. Je doet je partner er dan geen onnodige pijn mee. Echter, je kunt je wel afvragen waarom je de behoefte hebt om intimiteit te willen delen met iemand anders. Bovendien moet je ook alleen omgaan met het feit dat je het gedaan hebt. Als de kans aanwezig is dat de ander erachter komt, lijkt het beter om het toch maar op te biechten, omdat de schade anders groter is. Voor sommige mensen is het schuldgevoel zo groot dat ze het niet meer kunnen dragen en het moeten vertellen. Waarom vertel je het en voor wie? Er is eigenlijk geen ideale manier, hooguit overwegingen en keuzes.”

Zwijgen is goud?                                                                                                                                                                                                Ten eerste: waarom gaan we vreemd? Uiteraard hebben mensen uiteenlopende redenen. Ze worden verliefd op een ander, ze zijn niet tevreden met hun eigen relatie, of ze zijn gewoon niet monogaam ingesteld. Sylvia: “Ik zie al dit soort mensen regelmatig in mijn eigen praktijk. Meestal ontbreekt er iets in de relatie; lichamelijke intimiteit, emotionele aandacht. Soms gaan ze uit elkaar, soms hervinden ze elkaar. Ik help mensen te ontdekken of het toch nog de moeite waard is om voor je relatie te vechten, om te kijken of er iets aan de relatie veranderd kan worden waardoor overspel overbodig wordt. En of je moet besluiten dat overspel iets is wat toegestaan is in jullie relatie.” Sandra van der Linden (43) uit Haarlem en haar vriend hebben zo’n open relatie, of eerder, een gedoogbeleid. Sandra: “Waarom moeilijk doen als het makkelijk kan? Ik heb nu twintig jaar een relatie met Huub en we voeren inderdaad al achttien jaar een soort ‘gedoogbeleid’. Dat gaat prima. De eerste keer dat ik tijdens mijn relatie met Huub met een ander zoende, woog mijn geweten zwaar en was ik in alle staten. Ik kom uit een echt jaren ’70-gezin, mijn ouders geloofden in de ‘vrije liefde’. Overal werd open over gesproken. Het was zelfs zo erg dat mijn vader gezellig met de vriend van mijn moeder ging vissen. Vreselijk. Of dan stond de vriendin van mijn vader ineens haar tanden te poetsen in de badkamer. Al die zogenaamde openheid was alleen maar pijnlijk. Toen ik dan ook mijn ‘zoen’ vol schaamte aan Huub opbiechtte, reageerde hij tot mijn verbazing heel lacherig. Hij vond het niet eens erg! Het enige wat hij zei was: ‘Het is toch niet zo gek dat dit een keer gebeurt?’ Ik was diep beledigd. Hoe kon hij geen waarde hechten aan mijn trouw, of liever, mijn ontrouw niet serieus nemen? Toen ik later verliefd werd op een ander, heb ik het niet opgebiecht. Eigenlijk hoefde dat ook niet, het was al zo overduidelijk. Mijn man is er heel makkelijk in. Hij vind dat je gewoon verliefd mag worden op een ander. Ik hoef hem daar niet mee lastig te vallen, tenzij ik het echt kwijt wil. Die vrijheid is een belangrijke reden waarom we al twintig jaar samen zijn. Over mijn buitenechtelijke avontuurtjes voel ik me niet meer schuldig. We weten dat het gebeurt, maar het mag niet te veel uit de hand lopen. Ooit heb ik gevraagd of hij andere vrouwen zoende en hij bekende dat hij dat inderdaad deed. Of hij verder gaat dan zoenen? Ik heb geen idee. Ik wil het liever niet weten. Weet je, in een land als Zuid-Amerika knippert niemand met z’n ogen als zoiets gebeurt. Wij leven in een calvinistische samenleving waarbij het idee bestaat dat je voor altijd samen bent en nooit meer naar een ander kijkt. Wat een benauwend idee! Begrijp me niet verkeerd; we houden erg veel van elkaar. Daarom speelt onzekerheid bij ons geen rol, al weet ik wel dat niks ‘voor altijd’ is. Dingen gaan voorbij en mensen veranderen. Maar als je moet kiezen tussen liegen of opbiechten, zou ik zeggen: houd het stil. Een open relatie is afschuwelijk, eerlijkheid veroorzaakt alleen maar ruzies en jaloezie, dat heb ik vroeger van dichtbij meegemaakt. Mensen kunnen helemaal niet met die openheid omgaan, ook ik niet: er zit een grens aan eerlijkheid.”

Niet te veel wroeten                                                                                                                                                                                       Sylvia: “Iets verzwijgen om eigen en ander zijn bestwil is soms beter dan de keiharde waarheid. Want soms beschadigt eerlijkheid inderdaad het vertrouwen en waarvoor? Wil je man of vrouw het écht weten of wil jij van je schuldgevoel af? Afspraken daarover zijn dus belangrijk. Zonder afspraken krijg je verwarring en onzekerheid.” In haar boek Leugenaars schrijft auteur Stine Jensen: “Filosofen Simone de Beauvoir en Jean-Paul Sartre hadden een ‘open relatie’ en hun visie op de liefde kwam voort uit hun existentialistische levensfilosofie. Liefhebben? Dat is elkaar van de vrijheid beroven! Niet l’amour absolut (onvoorwaardelijke liefde) maar l’amour contingent (aanstekelijke liefde) was nastrevenswaardig. Het ideaal van de vrije liefde was filosofisch emancipatorisch onderbouwd. In De tweede sekse (1949) stelde De Beauvoir dat de vrouw niet aan de man toebehoorde, maar aan zichzelf en dat het klassieke huwelijk tussen man en vrouw als een fuik kon werken, omdat de vrouw hier in een economisch afhankelijke positie van de man kwam, die oversloeg op het innerlijk. Toch biedt het vrije huwelijk geen garantie, noch voor onafhankelijkheid, noch voor geluk in de liefde. En als iemand profiteerde van het ‘vrije huwelijk’, dan was het vooral Sartre, die er vele minnaressen op nahield. Simone de Beauvoir leed onder zijn vele avontuurtjes. Bovendien: het aantal minnaars dat zij heeft, valt in het niet bij het aantal geliefden van Sartre, en ook het imago van de kinderloze ‘vrije’ vrouw werkte niet in haar voordeel. In onze huidige maatschappij trouwens nog steeds niet: de man die naar hartenlust erop los vrijt, wandelt triomfantelijk de walk of fame, de vrouw buigt haar hoofd en schrijdt de vernederende walk of shame.” Volgens Stine loop je als vrouw anno 2007 dus niet bepaald warm voor het experiment van de vrije liefde, al zijn er toch vrouwen die daar anders over denken, zoals Sandra. Een pagina verder zegt Stine Jensen dan ook, dat sommigen ervoor kiezen om overspel met de ‘mantel der liefde’ te bedekken of om juist niet te veel te wroeten in het leven van de ander. ‘Niet openheid en vrijheid, maar leugenachtigheid zou het huwelijk ten goede komen.’ Echter, ook daar moeten goede afspraken over worden gemaakt en dat gebeurt niet bij iedereen.

DNA-test                                                                                                                                                                                                           Betty (42) bijvoorbeeld behoorlijk belazerd door haar man. Betty: “Mijn eerste man heeft me voor de gek gehouden en mijn tweede man heeft me ongelofelijk belazerd. Toen we een halfjaar getrouwd waren, nam hij een vrouw in dienst waarmee hij nog dezelfde dag het bed in dook. Dat zag ik achteraf in zijn onderbroek notabene, toen ik de was deed. Uiteraard wil je niet meteen het ergste denken – hij had bovendien andere verklaringen – dus heb ik hem het voordeel van de twijfel gegeven. Nu, zes jaar later kom ik erachter dat hij haar al kende toen hij haar in dienst nam. Zes jaar lang hebben ze een affaire gehad. Nooit heeft hij het opgebiecht. Ik heb het uit hem moeten sleuren. Elke keer als ik ernaar vroeg, reageerde hij ontzettend agressief. Tussendoor werkte hij constructief aan onze relatie. We gingen samenwonen, kregen een kind en maakten toekomstgerichte plannen. De dame in kwestie ging toen ook nog eens trouwen met haar vriend, waardoor ik veel twijfelde. Zag ik geen spoken? Nadat zij getrouwd was, ontstond er een verwijdering tussen hem en mij. Hij wilde veel minder seks, werkte vaak tot in de late uurtjes. Elke keer als ik hem belde, werd ik in de wacht gezet. Ik werd zo achterdochtig dat ik zijn telefoon ging checken. Nadat ik een uitdraai had gekregen van de gesprekken, zag ik dat hij haar tig keer per dag belde. Toen ik hem ermee confronteerde, ontkende hij het glashard. Hij zei dat zijn telefoontjes puur zakelijk waren. Tien telefoontjes per dag? Laat me niet lachen. Er waren zoveel signalen die erop wezen dat hij loog. Ik bleef aandringen totdat hij de waarheid zou vertellen. Uiteindelijk gaf hij toe dat er wel iets was gebeurd. Het begon met ‘één keertje’, maar na lang doorvragen, werden dat vijf keertjes. Vermenigvuldig dat maar met tien, dan heb je de waarheid, maar dat zal hij nooit toegeven. Intussen bedroog zij haar man als geen ander. Het meest bizarre van het hele verhaal was het feit dat haar man fertiliteitsproblemen had, waardoor het haar niet lukte om zwanger te worden. En wat denk je? Ineens was ze zwanger. Ik hoef je natuurlijk niet te vertellen dat dit kind niet van haar eigen man was. Nu hebben zij en mijn man een DNA-test gedaan om te zien of het kind echt van hem is. Maar mijn man heeft die test weten te manipuleren. Niemand behalve ik weet dus dat het kind van mijn man is. Dit kunnen de desastreuze gevolgen zijn van vreemdgaan. Uiteraard is het geen doodzonde als je een keertje buiten de deur snoept, we zijn nu eenmaal niet allemaal monogame wezens, maar je moet er wél afspraken over maken. Echter, wanneer je één keer zonder het te bespreken die drempel overschrijdt, gebeurt het gegarandeerd vaker. Het ergste van alles is dat mijn man zelf zo jaloers was als de pest. Het voelt daarom zo onrechtvaardig. Nu wil hij me terug en zegt hij: ‘Als ik je de waarheid had verteld, was je weggegaan.’ Maar als hij het eerlijk had opgebiecht, had ik hem nog wel degelijk een kans gegeven.”

Samen afspraken maken                                                                                                                                                                                     Negen van de tien keer blijkt dat een van de twee partners overspelig is zonder daar van te voren afspraken over te maken. Helaas is niet iedereen nu eenmaal niet zo eerlijk, dat blijkt maar weer uit Betty’s verhaal. Als je denkt dat je partner vreemdgaat, vind je altijd bewijzen. Er zijn ook trucjes waarmee je hem kunt betrappen, maar die zijn niet trefzeker. Beter is het om iemand te vertrouwen tot het vaststaat dat hij of zij overspel heeft gepleegd. De beste truc? Er bestaat tegenwoordig een mogelijkheid om de onderbroek van je partner op te sturen voor DNA-onderzoek… Er wordt dan gekeken of er meer dan één DNA-type aanwezig is. Als je echter zo ver gaat, moet je je afvragen hoe goed jullie relatie nog is. En toch blijft het verleidelijk om te snuffelen. Stine: “Het is niet alleen een banale soap-honger, het Agatha Christie-gevoel bij de ontmaskering van een leugenaar (overspel! fraude!), maar ook een filosofische nieuwsgierigheid naar de dubbele natuur van de mens.” De liefde is volgens haar dan ook per definitie een vorm van zelfbedrog. “Liefde maakt blind. We proberen met een zaklamp de waarheid die zich in het donker verbergt en het daglicht niet kan verdragen, bij te schijnen. Wie snuffelt en manipuleert in de liefde, omdat hij of zij geobsedeerd is door overspel, is bang voor het onvermijdelijke moment dat de liefde verandert, dat levens uit elkaar gaan vallen. De snuffelaar verdraagt het niet dat de liefde aan tijd onderhevig is. De snuffelaar is de pessimist die de waarheid alvast wil versnellen. Wie bang is, wil de tijd stilzetten en het begin vasthouden.” Betekent dat dat we alles maar op z’n beloop moeten laten en al onze angsten moeten laten varen? Misschien wel. Neem het leven zoals het komt. Toch blijft de vraag priemen; wat te doen als je partner keihard liegt? Dat kun je toch niet op z’n beloop laten? Moet je hem vergeven? En moet hij jou vergeven als jij de zondaar bent, ook als het om een affaire gaat? Sylvia: “Dat hoeft niet, maar kan wel. Dat is echt een persoonlijke overweging. De een kan het niet vergeven en de ander stapt er met gemak overheen en gaat vrolijk verder. Je kunt het namelijk zien als een fatale fout, maar ook als een incident waarmee je de relatie kunt verbeteren.” En wat te doen als je binnen een monogame relatie je partner niet helemaal vertrouwt maar niet zeker bent van de gegrondheid van je eigen wantrouwen? Sylvia: “Je komt er vanzelf achter als iemand vreemdgaat. Als je twijfelt, kun je hooguit het gesprek starten over wat jullie zullen doen als de ander vreemdgaat en of het wel of niet is toegestaan in jullie relatie. Praat over wat het met je zou doen als het zou gebeuren, en of je het wel of niet zou willen weten. Misschien wil je het wel weten als hij verliefd is, maar niet als het niets voorstelt. Zolang hij niks vertelt en er geen bewijzen zijn, moet je hem geloven. Maar blijf je onschuldige partner niet belagen met vermoedens, want dat wordt vervelend. Hij of zij heeft dan wel de lasten maar niet de lusten van het vreemdgaan. Blijf dus werken aan de relatie en blijf altijd aandacht aan elkaar besteden! De meeste mensen gaan eigenlijk pas vreemd als hun eigen relatie niet meer voldoet. Het ‘waarom’ iemand buiten de deur gaat kijken, is dus veel interessanter. Die reden kan uitmaken of je bij iemand blijft of niet. Of je nu een open, een monogame relatie of een gedoogbeleid erop na houdt; beslis samen wat je wilt. Want afspraken maken en die niet overschrijden, lijkt in dit vage gebied vooralsnog het allerbelangrijkste.”

Verschenen in AM Magazine.