Waardeer dit artikel
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.[paytium name=”Eenmalige donatie Nathalie Driessen” description=”Eenmalige donatie Nathalie Driessen”] [paytium_dropdown label=”Ik doneer” options=”1,50/5/10/25/100/250″ options_are_amounts=”true” /] [paytium_field type=”email” label=”Mail (niet verplicht)” required=”false” /][paytium_total label=”Mijn gekozen donatie” /] [/paytium]
Half Nederland loopt gestresst rond. We werken ons een slag in de rondte, brengen de kinderen naar school, houden de sociale agenda up to date, doen het huishouden, de boodschappen, en ga zo maar door. Aandoeningen als chronische stress, werkverslaving, burn outs en adrenalineverslaving komen steeds vaker voor. ‘Ach’, zeggen we, ‘adrenaline of stress is toch best lekker?’ Maar in hoeverre is het ook gezond?
‘Stress is gezond!’, aldus sommige harde werkers onder ons. In onze hectische maatschappij, waarbij alles om luxe, prestatie of status draait, is die gedachtegang niet zo vreemd. We voelen ons voldaan wanneer we hebben gepresteerd, of we nu stijf staan van de adrenaline of niet. Bovendien: luxe als bonus geeft een flinke portie genot.
Toch kent een stressvolle samenleving zo z’n gevolgen, maar daar staan we niet bij stil. Rob Brandsma is psycholoog met een eigen praktijk voor coaching, mindfulnesstraining en therapie. Rob vertelt: “Of stress gezond is? Zolang het van korte duur is wel. Maar dat is moeilijk in de hand te houden. Helaas zien we in onze praktijk hierdoor steeds meer mensen die behoorlijk uit balans zijn. Ze draven door en zijn verslaafd geraakt aan hun werk, aan stress of aan spanning. Sommigen worden adrenalineverslaafd en zoeken hun heil in kicks. Anderen blijken chronisch gestresst. Toch: stress hoeft niet voor iedereen slecht te zijn, elk mens verschilt in draagkracht. Sommige mensen zijn nu eenmaal meer geschikt voor een managersfunctie dan een ander en kunnen best een portie stress hebben.”
Acteurs, artiesten of topsporters die een topprestatie moeten leveren, mogen dus heus een flinke dosis spanningen hebben. Maar: deze ‘gezonde stress’ moet op een gegeven moment wel weer voorbij zijn, zodat je weer terug gaat naar je normale ontspannen staat van zijn. Rob: “Fysiologen spreken ook wel van het sympathische en het para- sympathische zenuwstelsel. Deze houden elkaar in evenwicht: de een zorgt voor spanning en de ander zorgt voor ontspanning. Waar het misgaat is als het sympathische gedeelte voortdurend de overhand neemt en constant in de ‘gefocuste mind’ blijven hangen. Het kost namelijk wat tijd voordat die stresshormonen verdwijnen. Je mag best goed stressen maar je móet tijd nemen om weer terug naar jezelf te gaan.” Niet altijd even prettig als je eenmaal in die ‘drive’ zit en nog even door wilt ‘rossen’…Wel een must, want het gevaar is dat je te weinig rustmomenten inlast, waardoor opgehoopte stress je immuunsysteem aantast.
Alles voor de kick
Eén van de vele stresshormonen is bijvoorbeeld adrenaline. Adrenaline heeft een zeker prettig effect, voor een snelle prestatie. Het maakt je volledig alert: alles is wakker en helder. En dat is goed en gezond op het moment dat je daarna ook weer de tijd neemt om de hormoonspiegel te laten normaliseren. Maar dit gebeurt niet altijd. Niet zozeer omdat het stofje zo verslavend is, maar ook vanwege het feit dat vanuit onze doe-modus alles zo belangrijk lijkt. Steeds meer mensen worden adrenalineverslaafd. Ze gaan doelmatig op zoek naar meer kicks, omdat ze het leven anders saai vinden. Wellicht omdat we in een soort ‘veel=lekker’ cultuur zijn beland waarin we alsmaar op zoek zijn naar hoogtepunten en leuke dingen. Wat we niet beseffen, is dat hierdoor onze eigen, dieperliggende emotionele huishouding steeds meer wordt ondergesneeuwd.
Sandra Gerdens (40) kan erover meepraten. Sandra: “Van jongs af aan ben ik eigenlijk al stress en spanningen gewend. Vroeger, toen ik klein was hadden mijn ouders elke dag stress vanwege hun werk en het huishouden en andere beslommeringen. Volgens mij pasten ze ook niet zo goed bij elkaar, want ze maakten elke dag ruzie. Continue waren er spanningen in ons huis. Later, toen ik op mezelf ging wonen, was het in eerste instantie een hele opluchting om eindelijk rust te hebben. Maar die rust was ik helemaal niet gewend, en nam ik dus ook niet. Ik volgde verschillende studies, had ontzettend veel vrienden, ging alleen maar uit, shopte tot ik er bij neerviel (ik was altijd blut) en verslond het ene na het andere vriendje. Ook zocht ik spanning bij foute mannen die me steeds weer een adrenaline kick gaven. De highs en de lows vond ik heerlijk, ze gaven me het gevoel dat ik leefde! Gelukkig ging het met mijn studie en mijn werk allemaal hartstikke goed; ik heb een goed stel hersens, daar mankeerde weinig aan. Het probleem was, dat ik continue te veel op hooi op mijn vork nam en altijd op zoek was naar spanningen en kicks, of het nu werk, mannen, of andere afleidingen betrof. Nu heb ik eindelijk een lieve, normale man gevonden die mij rust biedt, maar nog steeds moet ik altijd iets om handen hebben. Mijn man noemt me ‘z’n stresskippetje’. Momenteel heb ik me bijvoorbeeld als een bezetene op mijn werk gestort en neem ik nog steeds te weinig rust. Gelukkig heeft yoga en meditatie me wat verlichting gegeven, maar ik moet nog steeds leren dat het leven niet alleen uit kicks bestaat.”
Verborgen verslaving
Adrenaline verslaving blijkt vooral bij jongeren veel voor te komen. Ook zij staan dezer dagen onder behoorlijk wat stress en verdrukken dit met de rush van het thrill seeken. Pokeren is bijvoorbeeld een steeds groter wordende hype en tevens probleem bij de twintigers van nu. Maar ook dertigers en veertigers blijken vatbaar voor sensatiezucht. Dit heeft, wederom, wel degelijk te maken met onze samenleving: de media raast als een tierelier, we zijn allemaal mobiel geworden en alles is eindeloos beschikbaar voor iedere beurs. Een van de oorzaken ligt dus bij onze super consumeercultuur. De norm wordt steeds Amerikaanser: bigger is better! Volgens psycholoog Brandsma staat dit staat in directe verbinding met onze onrust en leidt het in veel gevallen zelfs tot chronische stress. Rob: “Bij chronische stress huist de stress continue in je lichaam. Omdat stress je feedback signalen onderdrukt, voel je minder goed waar je grenzen liggen en raak je steeds meer ontregeld. Het gebruik van oppeppende of kalmerende middelen is dan zeer aantrekkelijk, juist omdat je uit balans bent en kunstmatig zegt: ‘ik moet nu even tot rust komen, dus ik neem even een pilletje (tranquillizers, slaapmiddelen) of een drankje of een blowtje. Of: ‘ik ben nu oververmoeid, dus ik neem een oppeppertje zoals cafeïne, cocaïne of amfetamine. Dit ritueel gaat z’n eigen leven leiden, net zolang totdat je fysiek verslaafd raakt aan kunstmatige middelen.”
Zo’n 1,5 miljoen Nederlanders krijgt elk jaar minstens één keer een receptje voor slaap- of kalmeringsmiddelen zoals benzodiazepinen; zogenaamde slaapverwekkers die de emoties dempen. Opvallend daarbij is dat ongeveer tweederde van alle gebruikers vrouwen zijn. De oudere vrouwen onder hen blijken zeer vatbaar voor medicijnverslaving. Zo’n 450.000 Nederlanders gebruiken deze middelen langer dan een jaar zelfs dagelijks. Er mag dan ook gesproken worden van de meest verborgen verslaving in Nederland. Naast de groep van gebruikers die benzodiazepinen op recept van de arts slikt, is er ook een fikse grijze markt in de harddrugscene – cocaïne en heroïneverslaafden -, waar benzodiazepinen al dan niet in combinatie met alcohol genuttigd worden.
Hoe weet je dat je in de gevarenzone zit? Rob: “Het eerste symptoom is dat je moeilijker aan ontspanning toe kan komen. Chronisch gestresste mensen blijven voortdurend onrust voelen, vooral als ze niks doen. De balans gaat van de ene extreme toestand naar de andere, van de prestatiefase naar de uitputtingsfase.”
Workaholic
Naarmate we steeds verder uit balans raken, is de verleiding groot om harder te blijven werken. Hans West begeleidt als mental coach mensen met werkverslaving en/of overbelastingsklachten en is werkzaam als therapeut in de verslavingszorg. Hans: “Mensen ervaren hoe ‘werken’ de aanleiding is voor waardering, voor het gevoel van macht of van de financiële mogelijkheden. Dat geeft een kick en zo ontstaat het risico dat mensen vergeten dat er ook nog andere manieren zijn om geluksgevoel te beleven. Tijd nemen voor familiebanden, partner of spiritualiteit is het eerste wat sneuvelt. Vrienden krijgen minder aandacht als vroeger en zo blijven alleen de werkbeesten over uit de vriendenkring en wordt de scheiding tussen werk en privé steeds vager. Het genieten van sport, seksualiteit, van lekker eten of van een prettige vakantie wordt steeds minder: alles komt steeds meer in het licht van het werken te staan.” Maria Verwijk (33) werkt zestig uur per week als styliste. Maria: “ Ik ben extreem ambitieus en ik werk me rot, maar het vele werken heeft me nog nooit opgebroken. De adrenaline kick blijft me op de been houden en dat is inderdaad een verslaving. Ik neem elke klus aan en verschuif ik de hele boel, zodat ik mijn opdrachtgevers nooit ‘nee’ hoef te verkopen. Noem me een prestatiegerichte workaholic, maar ik vind het heerlijk! Als ik op vakantie ga- en dat is niet meer dan een week per jaar- heb ik vreselijke afkickverschijnselen. De eerste dagen ben ik helemaal uit mijn doen en word ik van binnen opgevreten door de onrust. Dit duurt een aantal dagen en op het moment dat ik kalm word, moet ik al weer naar huis. Dit is dan ook de reden waarom ik niet vaak op vakantie wil: ik wil niet uit dat snelle ritme komen. Op het moment dat ik eruit stap, kost het me namelijk ongelofelijk veel energie om weer in die trein te springen. Bang voor een burnout ben ik niet; ik slaap veel, misschien dat dit wat compenseert.. Ach, ik ben nog jong en vind gewoon dat ik dit aan moet kunnen. Bovendien heb ik ontzettend veel plezier in m’n werk.”
Hans West: “Net zoals een verslaving aan middelen begint werkverslaving als een manier om je goed te voelen maar eindigt het als truc om je niet slecht te voelen. Op het moment dat de verslaafde rust neemt, voelt hij of zij ook hoe uitgeput hij of zij is. Bij Maria is dit ook het geval. Zij werkt dus liever wat verder want zolang je afgeleid bent door je werk, merk je je eigen vermoeidheid niet.” Hans vertelt dat in de loop der tijd er een soort verdoving ontstaat en dat een ‘echte’ workaholic werkelijk geen flauw idee meer heeft van het eigen gevoelsleven, doordat hij of zij zo geoefend is geraakt in het niet-voelen-van-zichzelf. Het lichaam past zich aan en leert zichzelf af om nog behoeften te voelen. De maatschappelijke waardering die de workaholic krijgt voor zijn inzet maakt het soms nog veel ingewikkelder om van jezelf te erkennen dat je mogelijk ook één van het groeiend aantal werkverslaafden bent. En dan ontstaat het gevaar van ontkenning.
“Je doet er verstandig aan om te erkennen dàt het een probleem is, want ontkennen ondermijnt iedere motivatie. Een andere tip: laat je helpen, doe het niet alleen. Vrienden, vriendinnen, partner, familie, gezinsleden, collega’s, gespecialiseerde therapeuten kunnen allemaal een rol spelen om de werkverslaving aan te pakken”, aldus Hans West.
Mindfull stressen?
Een krachtig wapen tegen stress of adrenaline verslaving, chronische stress of werkverslaving is yoga, meditatie of mindfulness. Rob Brandsma schreef er een boek over Beter nu, breng mindfulness in je leven. Rob: “Mindfulness betekent aandacht hebben voor het hier en nu op een accepterende manier, zonder oordeel. Het is de kunst om aandachtiger te leven, ruimte te maken voor het hier en nu en te genieten van het leven. Dat betekent niet dat je je baan moet opzeggen. Je kunt alles ‘mindfull’ doen, ook werken.” Kun je ook mindfull stressen? Rob: “Mindfull dingen doen betekent: doen wat je doet – met aandacht. Door de aandacht, ontstaat rust. Als je afwast, ben je met je volle afwezigheid bezig met de afwas en niet met je agenda van morgen. Je voelt je vingers in het water, de warmte, de kopjes, de geur. Als je buiten loopt, zie je wat je ziet, je ruikt wat je ruikt, je voelt je voeten een stap op de grond zetten. Als er toch gedachten door je hoofd heen spoken, kun je die waarnemen. Vaak zijn we mindless, afgedwaald op een gedachtensliert over de toekomst, het verleden en zweven we ergens in een soort never never land. Leef dus in het hier en nu!” Stap een is volgens Rob bewustwording van je zelf. Rob: “Haal adem en zit stil. Sluit je ogen en kijk bewust of het meerwaarde heeft. Sta stil bij je lichaam en ontdek wat je dan voelt. Natuurlijk: er zijn altijd diegenen die gedijen bij doen, doen, doen. Maar zij zijn in de minderheid. De meeste mensen vinden meer ruimte en kunnen na lange tijd eindelijk weer ademhalen!”
De namen van de geïnterviewden zijn om privacy redenen gefingeerd.
Informatiekaders:
Stress stofjes
–Endorfine maak je aan als je gaat hardlopen of sporten. Het is een stofje wat ervoor zorgt dat je wat minder pijn voelt. Een soort morfine wat je lichaam zelf aanmaakt om pijn te kunnen verduren. Betha endorfines onderdrukken de ontstekingsreacties in ons lichaam waardoor we geen last meer hebben van de ontstekingen. Dat kan op korte termijn gunstig zijn voor auto immuun ziekten maar op lange termijn is het ondermijnend voor het lichaam. Verslaafde zwervers die in een schoon bed worden gestopt na ze te hebben gedouched, slapen soms 24 uur en worden vervolgens wakker met allerlei ontstekingen die zij daarvoor niet hadden niet leken te hebben.
–Adrenaline maakt je alert en geeft je een energiestoot, zodat je even kunt presteren. Het is lichaamseigen, echter, je lichaam is er niet voor gemaakt om ‘continue’ topprestaties te leveren.
–Cortisol is een hormoon wat aangemaakt wordt bij mensen die langdurig gestresst zijn. Het stelt je in staat om langer te presteren en heeft geen kick- achtig effect. Het ontstaat wanneer korte stress overgaat tot chronische stress, wat resulteert in slecht slapen, depressies, oververmoeidheid, burnout, angstklachten etc.
Verminderde vruchtbaarheid
Bij chronische stress vermindert de vruchtbaarheid bij beide seksen. Stress verstoort de biologische ontvankelijkheid. Een schrikbarend voorbeeld: vrouwen die in kampen verkracht werden, zijn vaak niet zwanger geworden ondanks herhaalde verkrachtingen, maandenlang. De maandstonde bleef zelfs uit vanwege de stress.
Info:
Psycholoog Rob Brandsma schreef meerdere boeken, waaronder ‘Beter nu, breng mindfulness in je leven’. Uitgeverij Scriptum, Scriptum
www.instituutvoormindfulnessenmanagement.nl
Hans West:
Dit artikel is verschenen in AM Magazine